Marszałek Józef Piłsudski. Postać, którą większość z nas kojarzy głównie z rządami tak zwanej sanacji. Powszechnie znana jest też rola, jaką odegrał on w bitwie warszawskiej – przełomowej, bo odwracającej losy wojny polsko-radzieckiej w 1920 roku. Nieco bardziej zorientowani w znajomości sylwetki tego jednego z najbardziej znanych Polaków wiedzą też, że był również zaangażowany w działalność opozycyjną wobec zaborców w okresie poprzedzającym odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Mimo licznych zasług Marszałka dla sprawy polskiej był on niewątpliwie postacią kontrowersyjną. Dla większości jednak wciąż pozostaje niekwestionowanym bohaterem narodowym. Jak to więc jest z tym Piłsudskim? Czy dla jemu współczesnych rodaków był nadzieją na lepsze jutro, czy może też człowiekiem o zapędach dyktatorskich, stanowiącym zagrożenie dla młodej demokracji polskiej? Aby wyrobić sobie pogląd w tej sprawie, prześledźmy krótko biografię Marszałka.
Józef Piłsudski przychodzi na świat 5 grudnia 1867 roku w Zułowie na Litwie w rodzinie o silnych tradycjach patriotycznych. Jego ojciec w roku 1863 był komisarzem Rządu Narodowego na powiat kowieński. Matka z kolei pochodziła ze znanego rodu szlacheckiego herbu Mogiła. W 1885 roku młody Piłsudski zdaje maturę, a następnie rozpoczyna studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie, gdzie zaczyna działalność konspiracyjną w niepodległościowych organizacjach studenckich. 22 marca 1887 roku Piłsudski zostaje aresztowany pod zarzutem udziału w spisku na życie cara i w dwa miesiące później zesłany w głąb Rosji, skąd wraca do Wilna w roku 1892 i wstępuje do Polskiej Partii Socjalistycznej, nielegalnej organizacji niepodległościowej, w której po pewnym czasie staje się postacią pierwszoplanową. W czasie wojny japońsko – rosyjskiej, Piłsudski jest gorącym zwolennikiem utworzenia na terenie Japonii legionów polskich. Koncepcja ta ostatecznie nie znajduje pozytywnego rozwiązania wobec sprzeciwu jednego z głównych oponentów przyszłego Marszałka – Romana Dmowskiego, przedstawiciela tak zwanej Endecji. Stojąc na czele Organizacji Bojowej – PPS, będącej zbrojnym ramieniem tej partii, Piłsudski przeprowadza szereg akcji przeciw rosyjskiemu zaborcy, w tym udany napad na pociąg pocztowy, z którego bojowcy zdobywają 200 tysięcy ówczesnych rubli. Z tego między innymi powodu organizacja ta i sam Piłsudski, postrzegani są wówczas przez większość polskiego społeczeństwa, jako pospolici przestępcy.
Po wybuchu I wojny światowej, Józef Piłsudski organizuje pod auspicjami Austrii Pierwszą Kompanię Kadrową, liczącą 144 żołnierzy, którzy w zamyśle twórcy tego oddziału, mieli stanowić przyszłe kadry wojska polskiego. 12 sierpnia 1914 roku I Kompania Kadrowa wkracza do Królestwa Kongresowego (zabór rosyjski), jednak tamtejsze społeczeństwo chłodno przyjmuje wojska polskie, uznając je za wichrzycieli i uzurpatorów. W październiku tego samego roku Piłsudski podejmuje się utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), a dwa lata później, przewidując klęskę państw centralnych – doprowadza do tzw. „kryzysu przysięgowego„, odmawiając złożenia przysięgi wierności na rzecz Niemców. Staje się to powodem aresztowania Piłsudskiego i osadzenia go w Twierdzy Magdeburskiej, skąd w aureoli sławy powraca do niepodległej już Polski i przybywa do Warszawy dnia 10 listopada 1918 roku. Wkrótce potem zostaje on Naczelnikiem Państwa.
Początki państwowości polskiej i rządy sanacji
Rządy Józefa Piłsudskiego przypadają na trudny okres kształtowania się państwowości polskiej i ustanawianiu granic II Rzeczypospolitej, które to nabierają kształtów w drodze militarnej konfrontacji, głównie na wschodzie, gdzie oprócz Polski, o wpływy na spornych terytoriach (Litwa, Białoruś, Ukraina) zabiega Rosja bolszewicka. Józef Piłsudski ma na tym polu niełatwe zadanie: musi zbrojnie stawić czoła, pogrążonemu co prawda w rewolucyjnym chaosie, ale silnemu przeciwnikowi – Rosji radzieckiej. Zorganizowana przez Marszałka wyprawa kijowska staje się głównym powodem wojny polsko-bolszewickiej, w której po początkowych sukcesach wojsk polskich (m.in. zajęcie Kijowa), dochodzi do kontrofensywy Armii Czerwonej, która błyskawicznie wypiera wojska polskie i przesuwa się na zachód w kierunku Warszawy. 16 sierpnia 1920, dowodzona przez Piłsudskiego Grupa Uderzeniowa wykonuje zakończony pełnym sukcesem manewr uderzenia na nieosłonięte skrzydło armii radzieckiej. Wydarzenie to staje się punktem zwrotnym w wojnie polsko-bolszewickiej, w której ostatecznie Polacy zwyciężają.
Od roku 1922 Józef Piłsudski usuwa się w cień z życia politycznego kraju. Jednakże widząc narastający kryzys rządowy i wzmagający się chaos parlamentarny, Piłsudski po czterech latach powraca do polityki 12 maja 1926 roku, stojąc na czele wiernych sobie żołnierzy i oficerów, przejmuje władzę w kraju w drodze zamachu stanu, określanego mianem przewrotu majowego. Fakt ten rozpoczyna okres rządów sanacji, który zakończy dopiero wybuch II wojny światowej. Wcześniej, bo 12 maja 1935 roku, w wieku 68 lat, Marszałek Józef Piłsudski umiera w wyniku ciężkiej choroby.
Wielki polityk czy zwykły satrapa?
Omawiając zadaną w temacie kwestię co do osoby Józefa Piłsudskiego trzeba raz jeszcze przypomnieć, że Marszałek był postacią kontrowersyjną, która miała mnóstwo przeciwników politycznych, mających mu wiele do zarzucenia. Powróćmy więc do pytania postawionego na wstępie tego opracowania i spróbujmy na nie odpowiedzieć: czy Józef Piłsudski był nadzieją na lepsze jutro, czy też może raczej jednostką niesłusznie uzurpującą sobie prawo do samodzielnego rządzenia? Nie da się zaprzeczyć temu, że Marszałek miał dyktatorskie zapędy. Świadczyć o tym może nie tylko fakt objęcia władzy w państwie drogą nielegalnego zamachu stanu, w wyniku którego śmierć poniosło 379 osób, ale też późniejsze zwalczanie przez Naczelnika Państwa jego przeciwników politycznych. Efektem takiej polityki było m.in. utworzenie obozu koncentracyjnego w Berezie Kartuskiej. Jego istnienie to jeden z niechlubnych epizodów rządów sanacyjnych w Polsce międzywojennej. Gdy do tego bilansu dodamy sprawę posła Jerzego Zdziechowskiego, o którego ciężkie pobicie oskarżano piłsudczyków oraz niewyjaśnione do dziś okoliczności zaginięcia generała Włodzimierza Zagórskiego, oskarżanego o powiązania z aferą finansową z udziałem kapitału francuskiego, to obraz pana Marszałka jawi się nam już w nieco mniej jasnych barwach.
Z drugiej strony Piłsudski okazał się skuteczną przeciwwagą dla politycznego rozpasania polskiego parlamentu i nieskuteczności kolejnych, wybieranych w drodze demokratycznych wyborów, rządów, które nie potrafiły sprostać narastającym problemom natury społeczno-gospodarczej. Wobec totalnego rozprzężenia polskich władz demokratycznych, kłótliwości posłów oraz skandali o charakterze korupcyjnym, Józef Piłsudski niewątpliwie stanowił alternatywę dla ówczesnej, niewesołej sytuacji politycznej w kraju. Nawiasem mówiąc, z podobną sytuacją mamy w Polsce do czynienia od 1989 roku aż po dzień dzisiejszy: wyborcza demagogia, nie mające końca spory parlamentarzystów, afery korupcyjne i skandale obyczajowe – wszystko to teoretycznie stanowić może pożywkę dla ewentualnego autorytaryzmu. Patrząc na działania Piłsudskiego, choćby tylko z perspektywy nam współczesnych, a jakże podobnych problemów politycznych do tych z lat dwudziestych, trudno potępiać Marszałka za jego autorytaryzm i brak tolerancji dla przeciwników politycznych. Wszystko wskazywało bowiem na to, że tylko rządy silnej ręki są w stanie zaradzić zaistniałej sytuacji.
Wracając do opozycyjnej działalności Piłsudskiego, trzeba wziąć pod uwagę jego silne zaangażowanie w sprawę polską. Nie da się ukryć, że nie byłoby niepodległej Polski okresu międzywojennego, gdyby nie zaangażowanie na tym polu przyszłego Naczelnika Państwa. Przy ocenie Józefa Piłsudskiego trzeba również wziąć pod uwagę kluczowe zwycięstwo nad wojskami bolszewickimi w bitwie warszawskiej, która chociaż w końcowym efekcie nie uchroniła Polski przed panowaniem komunizmu, to z pewnością odroczyła ten przykry moment w dziejach naszego kraju o kilkanaście lat. Kto wie jaki byłby bieg historii, gdyby tamta wojna zakończyła się okupacją Polski przez nowo powstałe ZSRR. Z tego, jak i z innych, wymienionych przeze mnie wcześniej powodów, trudno o jednoznaczną opinię na temat działalności Józefa Piłsudskiego. Jedno wszak nie ulega wątpliwości: osoba Marszałka z pewnością ma swoje miejsce w historii naszego kraju, a jego generalną ocenę pozostawmy historykom. Problem tkwi w tym, żeby owa ocena była bezstronna i pozbawiona jakichkolwiek wpływów politycznych. Upolitycznienie takiej oceny nie przysłuży się bowiem tak ważnej nauce, jaką jest historia. Społeczeństwu powinny być znane wszelkie, nawet te najmniej wygodne fakty z życia nie tylko Marszałka, ale każdej innej, ważnej dla naszego kraju postaci historycznej i to niezależnie od rządzącej opcji politycznej. Tylko w ten sposób wnioski płynące z historii mogą przynieść nam wszystkim jakiś pożytek.
UWAGA! Powyższy artykuł NIE JEST odzwierciedleniem moich poglądów politycznych i służy jedynie celom edukacyjnym, zgodnie z obowiązującą na terenie Rzeczpospolitej Polskiej poprawnością historyczną i edukacyjną. Wpis jest próbą obiektywnej oceny opisywanej postaci i nie ma na celu jej krytykowania czy poniżania. W kwestiach politycznych staram się zachowywać całkowitą neutralność.